Ο ΣΧΙΝΟΣ ΚΑΙ Η ΠAPAΓΩΓH ΤΗΣ ΜΑΣΤΙΧΑΣ του Ισιδώρου Πρωίου
Σχίνε πρώτε μου τύραννε και φίλε
το πλούτος και τη δύναμή σου στείλε
Ολημερίς σού πλήγωνα το σώμα,
μα έγειρα γω και συ κρατάς ακόμα
Χρυσόστομος- Γανιάρης-
  Το δέντρο που παράγει το μαστίχι, λέγεται σχίνος (διαλεκτ. σίνος) ή πυξάρι, μοιάζει με μεγάλο θάμνο, είναι αειθαλές, έχει φύλλωμα βαθυπράσινο και ο κορμός του είναι κοντόχοντρος.
Τα κλαδιά του μακριά, φουντωτά και γερμένα προς τα κάτω, του δίνουν σχήμα ημισφαιρικό.
Πολλαπλασιάζεται με κλαδιά (μοσχεύματα). Είναι δέντρο άγριο και ανθεκτικό, που μπορεί να φυτευτεί και να ευδοκιμήσει σε εκχερσωμένες ορεινές περιοχές με φτενό και άγονο έδαφος.
Συνήθως φυτεύεται σε σειρές. Σκάλες ολόκληρες καλύπτονται από σχίνους .
Ο σχίνος, για να έχει καλύτερη απόδοση, χρειάζεται κάθε χρόνο κλάδεμα, καθάρισμα δηλαδή από τα ξερά, και κάθε πενταετία συστηματικό κλάδεμα.
Η λίπανση και το όργωμα δυναμώνουν το δέντρο και το κάνουν παραγωγικότερο. Η σειρά των απαιτούμενων εργασιών για την παραγωγή της μαστίχας είναι η ακόλουθη: Πρώτη δουλειά, κατά τα τέλη lουνίου, είναι το "ξύσιμo" των σχίνων. Με ένα εργαλείο που λέγεται άμια - στα αρχαία "άμη" - , καθαρίζεται από τα χόρτα, τις πέτρες, τους βώλους και τα ξύλα, και ισοπεδώνεται ο χώρος γύρω από τον κορμό του δέντρου και κάτω από τα χοντρά κλαδιά, όπου θα στάξει το μαστίχι.
Ακολουθεί το φροκάλημα του ξυσμένου εδάφους με πρόχειρες φροκαλιές , φτιαγμένες από αστοιφίδες, και το ασπροχωμάτισμα δηλαδή το πασπάλισμα με ειδικό άσπρο χώμα που έχει την ιδιότητα να λιώνει στο νερό.
Το μαστίχι που στάζει πάνω στο ασπρόχωμα δε λερώνεται.
 Από τις αρχές Ιουλίου αρχίζει το κέντημα ή κέντος (διαλεκτ. τσέντημα ή τσέντος). Μ' ένα εργαλείο που λέγεται κεντητήρι (διαλεκτ. Τσεντητήρι), κεντούν (πληγώνουν) τον κορμό του δέντρου σε κατάλληλα σημεία που έχουν κάποια απόσταση μεταξύ τους.
Στο πρώτο κέντημα αρχίζουν από χαμηλά και προχωρούν βαθμιαία, στα επόμενα κεντήματα, ψηλότερα.
Το πρώτο κέντημα λέγεται ρίνιασμα και γίνεται, για να "ξυπνήσει", όπως λένε, ο σχίνος. Γι' αυτό οι κεντιές την πρώτη φορά πρέπει να είναι περιορισμένες.
Η κεντιά (πληγή) δεν πρέπει να είναι ούτε πολύ βαθιά, γιατί καταστρέφεται ο κορμός του δέντρου, μα ούτε πολύ επιπόλαιη, γιατί δε βγάζει μαστίχι. Από τις κεντιές στάζει ένα λευκό, κολλώδες, παχύρρευστο υγρό, που αστράφτει σαν διαμάντι στον ήλιο και πέφτει κάτω, παίρνοντας διάφορα ακανόνιστα σχήματα, ή ξηραίνεται πάνω στον κορμό σαν δάκρυ ή μαργαριτάρι.
Το κέντημα μπορεί να γίνεται μέχρι και δυο φορές την εβδομάδα. Μετά από έξι περίπου εβδομάδες αρχίζει το πρώτο μάζεμα που γίνεται με το καμωτήρι .
Το μαστίχι συγκεντρώνεται μέσα σε ημισφαιρικό πανεράκι (καυκί), πλεγμένο με τέχνη από λυγαριά ή καλάμι και επιχρισμένο εσωτερικά με βουνιά για να μην κολλάει το μαστίχι. Αυτό όταν γεμίσει, το αδειάζουν σ' ένα άλλο μεγάλο και ρηχό πανέρι που λέγεται μαλαθούνα , και το μεταφέρουν στο σπίτι. Εκεί το απλώνουν σε μέρος δροσερό για να μην κολλήσει και να μη γίνει ένας βώλος.
Μετά το πρώτο μάζεμα συνεχίζεται το κέντος και η τελική συγκομιδή γίνεται από τα μέσα Σεπτεμβρίου μέχρι 15 Οκτωβρίου.
Πέρα απ' αυτήν την ημερομηνία απαγορεύεται κανονικά με νόμο η συλλογή μαστίχας.
 Όταν ξεραθεί το απλώνουν σε μεγάλους στρογγυλούς χάλκινους δίσκους, τα λεγόμενα σινιά, ή σε ταψιά και το καθαρίζουν.
Υστερα το πλένουν με νερό και σαπούνι, και το κοσκινίζουν με δρομόνι χοντρό, πρώτα, πιο ψηλό μετά και με σηταρικό, και το χωρίζουν σε κατηγορίες με βάση το μέγεθος (πίττα, χοντρό, ψιλό και σκόνη).
Υστερα παραδίδεται στο εμπόριο μέσω των Συνεταιρισμών και της Ενωσης Μαστιχοπαραγωγών.
Ο λαός έχει συνδέσει το σχίνο με τον 'Αγιο της Χίου, τον Αγιο Ισίδωρο και έχει πλάσει διάφορους θρύλους.
Από το συγχωριανό μου Ισίδωρο Μιχ. Τσική έχω ακούσει πριν από χρόνια την ακόλουθη παράδοση: "Εδώ και πάρα πολλά χρόνια υπάρχει στο χωριό μας (Πυργί) μια παράδοση ότι ο Αγιος Ισίδωρος ήταν καταδιωκόμενος από τους Xριστιανομάxους. Ο πατέρας του ήταν στην υπηρεσία ενός αυτοκράτορα, ίσως από την Αφρική, και ήταν και αυτός εναντίον του γιου του. Για να προστατευτεί ο Αγιος, πήγε και κάθισε κάτω από ένα μαστιχόδεντρο. Οταν τον ανακάλυψαν οι Χριστιανομάχοι, τον σκότωσαν και τον διαμέλισαν και με τα χτυπήματα πλήγωσαν και τον κορμό του δέντρου. Κι αυτό το δέντρο έχυσε δάκρυα.
Τα δάκρυα είχαν μια θαυμάσια μυρωδιά και ήταν κρυστάλλινα, εντελώς διαφανή.
Ελεγαν λοιπόν τότε οι άνθρωποι πώς να το ονομάσουμε άραγε, διότι είχαμε την τύχη να το ανακαλύψουμε, εμάς τύχη, μας τύχη, μαστίχι".
Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση ο Αγιος Ισίδωρος, ταλαιπωρημένος και βασανισμένος από τους Ρωμαίους, σύρθηκε κάτω από τα κλαδιά του σχίνου. Από τότε το σχίνο τον ευλόγησε ο Θεός.
Από το βιβλίο "Ένα ΚΕΙΜΗΛΙΟ Το ΠΥΡΓΙ της ΧΙΟΥ" σελ. 201 που εκδόθηκε το 1992 από τον ΣΥΛΛΟΓΟ ΠΥΡΓΟΥΣΩΝ ΑΤΤΙΚΗΣ «ΤΟ ΠΥΡΓΙ ΧΙΟΥ».
|
